Related Articles
Nupi ca dingah an duh lo (an tthi lai lo) timi zeitindah na theihkhkawhning a si lai? Abikin nungak caah tthathnemnak tampi a ngei hrimhrim lai. Thok colh ko usih, na kawp liomi na tlangval pa nih an duh le duh lo theih na duh ahcun a tanglei kan langhter bantukin zohkhawh rak i zuam. Hihi nungak/tlangval ipehtlaihnak (relationship) lei i thiamsaang hna nih an hlathlaimi a si.
Nang nih na thinlung dih in na pek, aa nei ding hrimhrim in na rak zumhmi, cubantuk a si lio ahcun na ruahchanmi cu a tak in a tling kho ti lo. Na tlangval pa nih cun nupi ca ding tiang cun an duh taktak kho lo i, i kawp sawhsawh ding le hei dai sawhsawh ding men ca lawng i a rak in kawpmi a si kho. Cubantuk caan cu na ton a si ahcun hmailei naa chirnak hnga lo le na thinlung a fahnak hnga lo, a tlai hlan ah tthen colh koh cucu na caah a ttha bikmi a si lai.
1. Nan hmailei caan sining ding na ceihpi tikah chimreel aa harh i, cubantuk thil lei na chim paoh le dai tthup in um ko i chim ding zeihmanh a ngeih ve lo i tthitumhnak kongkau tibantuk na ceihpi na timh caan zong i thil dang bia aa chimter i bia na ruah dingmi vialte i theihter loin a dangah an pial taak lengmang a si ahcun naa ruah tthan taktak a herhmi a si. Na tlangval pa thinlung ah khan thil dang pi khi a rak um kho, nupi ding ca tiangin an duh lonak zong a rak si kho cu caah faak piin na ruahtthan cu a hau bakmi a si.
2. Kum caan saupi nan i zulkhaai cang nain a chungkhar sin ah theihternak an tuah lem loh pin ah a chungkhar nih nan i duh/uar hmanh an in theihpi hna lo a si ahcun a thar in i ruat tthan koh. A hawile he cun theihternak zong an tuah ko men lai, asinain a thisen chuahpimi a chungkhar hna he theihternak an tuah lo pin ah theihternak tuah dingin caan rem zong a kawl lem lo a si ahcun a chungkhar hna he theihter ding tluk in an duh lo tinak a si i nupi ca le bang ahcun an duh lo tinak khi a si ko.
3. Chungkhar dirh kongkau na ceihpi tikah “kei cu chungkhar dirh i a zeizong kip ah ttawan (responsibility) laa ding cun kaa relh deuh rih lo, van ka hngak deuh rih koh” a ti lengmang ahcun, cubantuk lehnak cu voikhat lawng si loin a voitam ahcun, nupi caah tthit an tim loh, nuamhnak sawhsawh men ca i kawp ding lawngah an duh khi a si tinak a si ko, cu caah cun na fim ngai a hau.
4. Nupi neih hi cu kaa hmanhmawh rih lem lo tiah an chim lengmang maw? Hmunkhat i chungkhar dirh in tthitumh tuahnak cha cun tubantuk i tlonleen hi a let in a nuam deuh fing lai ti te hna a chim bal maw? Cubantuk cu a chim na theih cang ahcun nuam tuk in um ti duh hlah, amah he hmailei nan khuasak tintuknak cu a ceu in a ttha lem lai lo, cu caah cun a biachim holhrel tibantuk kha ttha tein ngaih khawh peng naa zuam lai, pasal i ngeihsual cu ttihnung tuk an ti lengmang ko hih.
5. Nan pahnih karlak i anih nih zeihmanh i tthitumhnak ding caah tuaktaanmi a ngeih lo. Nang nih le chungkhar dirhnak caah tiin heh tiah thil kip na tuaktaan, fa hi pazeizat tiang dah ka ngeih hnga tibantuk tiang mu. Hmanhsehlaw cubantuk lei zeihmanh a ruah ve lo i chim ding le reel ding hmanh a ngeih lo i a zuam phun a si lem lo ahcun, khah, na ruah taktak a hau ko, amah cu timi kha na thinlung ah naa sehchih a herh cang.
6. “Kan duh/dawt tuk” timi bia hi a chim bal maw? Ttha tein van i ruat. Hi bia hi na caah a chim bal theng maw? Voikhat lawng si bak hlah, a chim lengamng dingmi bia pakhat a si. Hmanhsehlaw cubantuk bia a chim na theih lem lo a si ahcun a nupi ca ding ahcun zumh na um lem ti lo. A chim caan zongah a thinlung taktak in a chim mi si maw tibantuk zong na khirh a hau, a lung chuah caan paoh i duk tiah chim mi hna a si sual maw. Hihi a sawhsawh a lo nain a rak biapi tukmi a si dawhawh.
7. I neih kongkau na chim caan paoh i “kan i zulh/kawp nak caan a sau lo tuk rih hme cu, pakhat le khat ttha tein i theih/hngalh fian hi aa ttha dueh” tiin i neih nak in nuamhnak sawhsawh men i izulh kha a duh deuh ko a si peng ahcun cucu zeicadah na kal taak ngam lai lo. Na caan kha a lak in na liamter he aa dannak a um lo. Ka nolh tthan lai fim ngai a herh hih.
8. Aa lawmh caan le aa nuamh caan lawng na theihpiak i asinain a lungretheih caan tibantuk ah siseh a ngaihciat caan tibantuk zongah siseh an chim/ruah lem lo a si ahcun cubantuk cu na ruah ttha bak duh hlah nuamhnak le lawmhnak kan ton caan ah hin cun a mikip sin ah dawhawh kan vahpi i kan chimh tawn ko hna cuh. Kan lungretheihnak le kan ngaihchiatnak hi cu kan dawtmi hna le kan zumh bakmi hna sin lawngah dawhawh kan ruah hna i kan chimh tawn hna khah. Hi bantuk thil tete zong hi faak deuh na ruah peng awk a si.
